[9:37PM, 14/11/2017] Dr.Pravin Purecha Bhatia: 🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿
         શ્રીમદ ભગવદગીતા-૧૨૧-   
                અધ્યાય-૧૫-
                 પુરુષોત્તમ યોગ-૩

           ત્યાર પછી-જે પદ (બ્રહ્મ) ને પ્રાપ્ત થાય પછી, તે મહાત્માઓ ફરીથી પાછા આવતા નથી, તે પદ (બ્રહ્મ) ને શોધી કાઢવું. (કેવી રીતે શોધવું?તો કહે છે-કે) જે-બ્રહ્મ માંથી અનાદિ પ્રવૃત્તિ ચાલી આવી છે-તે જ આદ્ય પુરુષ (પરમાત્માને)-“ હું શરણે છું” – એવી ભાવના મન માં રાખી-તે (બ્રહ્મ) પદની (ચરમ સ્થાન ની) શોધ કરવી .......(૪)

          નિરાકાર,નિર્ગુણ બ્રહ્મ –ઉપાધિ (માયા) ને લીધે પ્રવૃત્તિ કરતુ ભાસે છે.અને માયાને લઈને- જ -તેને આકારવાળો (અસ્તિત્વવાળો) બનાવીને પુરાણો લાંબી લાંબી જીભો કાઢી ને – તેના નામ-રૂપ નો ખોટો ખોટો (મિથ્યા) પ્રલાપ (બૂમો) મચાવી મૂકે છે. એટલે કે જુદા જુદા દેવો ના નામ બનાવે છે-કે જેને લોકો ભગવાન (બ્રહ્મ) માનવા માંડે છે.
પણ સ્વર્ગ અને સંસાર –એ બંને થી કંટાળેલા –મુમુક્ષુ જનો (મોક્ષ ને ઇચ્છનાર) જુદા જુદા યોગ નો – આશ્રય લઇ અને સત્ય ને (બ્રહ્મ ને) પામે છે-કે જ્યાંથી પછી પાછા આવવાનું નથી.(પુનર્જન્મ નથી) પોતાનું “હું પણું” (અહમ) ને છોડીને –તે પરમાત્મા ને (બ્રહ્મને) શરણે જવાથી,(ભક્તિયોગ)-અને- એથી ઉલટું-શરણે જવાથી અહમ છૂટે છે-અને એ અહમ નો-પડદો (અજ્ઞાનનો –માયાનો પડદો)તૂટી જવાથી-“એ બ્રહ્મ” નું સ્થાન દેખાય છે.અને જીવ –બ્રહ્મનું ઐક્ય થાય છે.


--જેમનામાં માન (અભિમાન) અને મોહ નો નાશ થયો છે,

--જેમણે વિષયો (સ્વાદ-વગેરે) સાથે ની આસક્તિ –ના દોષો  (સંગદોષ) ને જીતી લીધેલા છે,

--જેઓ આત્મચિંતન માં સદા મગ્ન છે,

--જેમની વાસનાઓ (કામ-વગેરે) નો ક્ષય (નાશ) થયો છે,અને

--જેઓ દ્વંદો (સુખ-દુઃખ,હર્ષ-શોક –વગેરે) થી મુક્ત થયા છે-

તેવા જ્ઞાતાઓ (જ્ઞાનીઓ) જ તે શાશ્વત પદ ને (બ્રહ્મ-પદ ને) પ્રાપ્ત કરે છે.........(૫)


જેમ મીઠાની બનાવેલી પૂતળી સમુદ્ર ની ઊંડાઈ માપવા જાય તો તે પછી આવતી જ નથી-

એટલે કે તે સમુદ્ર માં જ ઓગળી જાય છે,

તેમ- જે- શાશ્વત –બ્રહ્મ પદ ને પામ્યા પછી તે જીવ ને પુનર્જન્મ નથી (મુક્તિ છે) –તે-

પરમાત્મા નું પરમ ધામ (ઉત્તમ પદ) છે –કે જે –પરમ ધામ ને –પ્રકાશિત કરવાને –

સૂર્ય,ચંદ્ર કે અગ્નિ –કોઈ પણ સમર્થ નથી.(બ્રહ્મ- પોતે જ તો સૂર્ય ને પ્રકાશ દેનાર છે).....(૬)


જેમ પવન ને લીધે-તળાવ માં તરંગો ઉત્પન્ન થાય છે-તે તળાવનો જ નાનો અંશ હોય તેમ ભાસે છે-

તેમ જીવલોક (મનુષ્યલોક કે મૃત્યુલોક) માં પરમાત્મા નો અંશ જીવ-(આત્મા)-છે-

અને આ પરમ વિશુદ્ધ જીવ (આત્મા) –પ્રકૃતિ ની સાથે ઐક્ય પામી –પ્રકૃતિ ની ઉપાધિ (માયા) થી-જ-

તે પ્રકૃતિ ના (માયાના) ધર્મો ના અધિકાર ને સ્વીકારે છે.

પછી પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયો (સ્વાદ-વગેરે) અને છઠ્ઠા “મન” ને –“એ” મારાં છે-એમ કહી ને તે

કર્મ માં પ્રવૃત્ત થાય છે.......(૭)


જેવી રીતે હિમાલય માં વસેલો સંન્યાસી –સ્વપ્ના માં પોતે જ પોતાનું ઘર (સ્ત્રી-પુત્રો વગેરે) માંડે અને

પછી તે ઘર ચલાવવા –આમતેમ દોડે.(નોકરીઓ-ધંધાઓ કરે)- તેવી રીતે-

પોતાની (પોતાના આત્મતત્વ ની) વિસ્મૃતિ થવાથી-તે આત્મા પોતાનું સ્વ-રૂપ પ્રકૃતિમય માની ને -

તે પ્રકૃતિ (માયા) ના અનુરોધ થી (બતાવ્યા મુજબથી) તેનાં જ (પ્રકૃતિ નાં જ) કાર્યો કરે છે.


કઠોપનિષદ માં તૃતીયવલ્લી –મંત્ર-૩-૪ માં કહ્યું છે-કે-

--આત્મા ને –શરીરરૂપી –રથ (કાર)-નો –માલિક –સમજવો,

--બુદ્ધિ –ને-સારથી (ડ્રાઈવર) જાણવી અને મન-ને –લગામ(સ્ટીયરીંગ વ્હીલ) જાણવી,

--ઇન્દ્રિયો-ને-ઘોડાઓ કહે છે. અને વિષયો ને –ઇન્દ્રિયો ને ભ્રમણ કરવા નો માર્ગ કહે છે.

--ઇન્દ્રિય અને મન થી યુક્ત –આત્મા – ને ભોક્તા કહે છે.


વાયુ જેમ પુષ્પમાંથી સુગંધ લઇ જાય છે-તેવી જ રીતે-શરીર નો સ્વામી-આત્મા-પણ એક શરીર નો જયારે ત્યાગ કરે છે-ત્યારે તે શરીર માંથી માત્ર-મન –ઇન્દ્રિયો ને લઇ જઈ બીજું શરીર ધારણ કરે છે. (૮)
🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳
[9:55PM, 14/11/2017] Dr.Pravin Purecha Bhatia: 🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌿
            શ્રીમદ ભગવદગીતા-૧૧૮-   
               અધ્યાય-૧૪-
               ગુણત્રય વિભાગ યોગ-૪

      “જ્ઞાન” ના યોગ થી જે “ગુણાતીત” (ગુણો થી પર) બન્યો છે,તે- “નિર્ગુણ-નિરાકાર” બ્રહ્મ ને –કોઈ પણ જાતના પ્રમાદ કે મુશ્કેલી  વગર –આસાનીથી જાણી શકે છે.

      જે પ્રમાણે નદી,સમુદ્રમાં મળી ગયા પછી, સમુદ્રપણા ને પ્રાપ્ત થાય છે.(નદી સમુદ્ર બની જાય છે)-તે પ્રમાણે-જે ગુણાતીત થયેલો છે-તે ગુણો ના  (સત્વ,રજસ,તમસ) પાશ માં ના સપડાતાં-“અહં બ્રહ્માસ્મિ” (હું બ્રહ્મ છું) –એમ જાણે છે. (આત્મા અને પરમાત્મા નું ઐક્ય થઇ જાય છે)

     આવો જીવાત્મા,શરીરમાં થી ઉત્પન્ન થયેલા –ત્રણે ગુણો (સત્વ,રજસ તમસ) ને ઓળંગી ને-જન્મ,મૃત્યુ,જરા,વ્યાધિ ના દુઃખોથી મુક્ત થઇ અને મોક્ષ ને પ્રાપ્ત થાય છે.......(૨૦)

અર્જુન હવે પ્રશ્ન પૂછે છે-કે-

       હે કૃષ્ણ,આ ત્રણે ગુણો ને ત્યાગી ને આગળ વધેલા જીવ ને કેવી રીતે ઓળખવો ? તેનો આચાર કેવો હોય છે ?તે કેવી રીતે આ ત્રણ ગુણો ને ઓળંગી જાય છે?ગુણાતીત (ગુણો થી પર) શબ્દ નો અર્થ સમજાવ્યા પછી-તેનાં આચરણ કયાં છે?એ પ્રશ્ન –ખરેખરસંભવતો જ નથી.કારણકે-જેને ગુણાતીત કહેવામાં આવે છે-તે કદી ગુણાધીન (ગુણો ને આધીન)હોતો જ નથી. તે ગુણો માં વ્યવહાર કરતો દેખાતો હોવા છતાં-પણ તે ગુણો ને વશ હોતો નથી.તેમ છતાં -ગુણો ની સાથે તેનો વ્યવહાર દેખાય છે- તો -તે ગુણો ને આધીન છે કે નહિ ?

તે કેવી રીતે જાણી શકાય ?


--તે  જીવાત્મા માં રજોગુણ ની પ્રબળતા વધે અને કર્મો કરી પ્રવૃત્તિ માર્ગ માં લીન થાય, અને જો-તે પ્રવૃત્તિ માં જો સફળતા મળે તો પણ “કર્મો કરનાર હું જ છું” એવુંઅભિમાન –તેને ના થાય, અને-

--જો કર્મો નો નાશ (પ્રવૃત્તિનો નાશ) થાય-તો પણ જો-તેની બુદ્ધિ ને ખેદ (શોક) ના થાય-

અથવા-

--તે  જીવાત્મા માં સત્વગુણ ની પ્રબળતા વધે-અને સર્વ ઇન્દ્રિયોમાં જ્ઞાન પ્રકાશિત થાય-ત્યારે-જોતે “મારા જેવો કોઈ બીજો વિદ્વાન નથી” તેવો સંતોષ કે અભિમાન ના રાખે-


અથવા-

--તે જીવાત્મામાં તમોગુણ ની વૃદ્ધિ થાય-ત્યારે જો –તે મોહ કે ભ્રમ માં ડૂબતો નથી અને અજ્ઞાન નાસંસર્ગ થી જે મન માં ખેદ કરતો નથી.

      આ રીતે આવો જ્ઞાની-જીવાત્મા –શરીરમાંથી  ઉત્પન્ન થતા ગુણો (સત્વ,રજસ,તમસ) ના પ્રત્યે લક્ષઆપતો નથી. અને ઉદાસીન ની પેઠે (જેમ) રહી, ગુણો થી વિકાર પામતો નથી, અને “ગુણો જ કર્તા છે-કર્મ કરે છે”એમ માની ને પોતે સ્થિર રહે છે અને “પોતે કાંઇ જ કરતો નથી” –એવું માને છે.....(૨૨-૨૩)

      આવાં ગુણાતીત મનુષ્ય નાં  લક્ષણો છે, હવે તેમનાં આચરણો કેવાં હોય છે –તેનું વર્ણન છે.
આવો ગુણાતીત મનુષ્ય-

--આત્મસ્વ-રૂપમાં સ્થિર રહે છે.

--સુખ-દુઃખ ને સમાન માને છે.

--માટી,પથ્થર અને સોના ને સમાન માને છે.

--પ્રિય અને અપ્રિય ને સમાન માને છે.

--ધૈર્યવાન છે અને નિંદા અને સ્તુતિ ને સમાન માને છે.

--માન અને અપમાન ને સમાન માને છે.

--મિત્ર અને શત્રુ ને સમાન માને છે.

--સર્વ કર્મો નો પરિત્યાગ કર્યો છે.

--એકનિષ્ઠ ભક્તિ થી પરમાત્મા ની સેવા કરે છે.

--ત્રણે ગુણો ને જીતી ને બ્રહ્મ સ્વરૂપ થવાને યોગ્ય થાય છે.

કારણકે-અવિનાશી અને નિર્વિકાર બ્રહ્મ-એ અખંડ સુખ નું સ્થાન છે.......(૨૪-૨૫-૨૬-૨૭)


અધ્યાય-૧૪-ગુણત્રય વિભાગ યોગ-સમાપ્ત
🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳
[9:55PM, 14/11/2017] Dr.Pravin Purecha Bhatia: 🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳
          શ્રીમદ ભગવદ ગીતા-૧૧૯-
                   અધ્યાય-૧૫-
                  પુરુષોત્તમ યોગ-૧

      આગળ ના અધ્યાય -૧૪ ના અંતિમ ભાગમાં આવ્યા મુજબ એવો નિર્ણય થયો કે-જેને બ્રહ્મજ્ઞાન (નિરાકાર બ્રહ્મ=પરમાત્માનું જ્ઞાન) ની પ્રાપ્તિ થઇ હોય છે-તે જ મોક્ષ ને પામે છે.(મુક્ત થાય છે)પણ જે-યજ્ઞો કરે,સત્કર્મો કરે,સેવા પૂજા કરે,પુણ્યકર્મો કરે- –તેને “બ્રહ્મદેવ નો લોક” (બ્રહ્મા=બ્રહ્મદેવ- નો લોક)એટલેકે-બ્રહ્મલોક –સ્વર્ગ-મળે છે. જ્યાં સુખો ભોગવી ને પુણ્ય કર્મ પૂરું થતા ફરીથી જન્મ છે.

       આ રીતે જ્ઞાન (બ્રહ્મ-જ્ઞાન-સત્ય નું જ્ઞાન-પરમાત્મા નું જ્ઞાન) એ મોક્ષ આપે છે-એમાં શંકા નથી,પુસ્તકો વાંચી ને આવું જ્ઞાન તો સર્વે ને છે-પણ બધા મુક્ત થઇ શકતા નથી, મુક્ત થતા નથી-કારણકે –આ જ્ઞાન ના માટે અંતઃકરણ –એવું શુદ્ધ હોવું જોઈએ-કે –જેથી તે જ્ઞાન ને ગ્રહણ કરીપોતાના માં (પોતાના અંતઃકરણ માં) સ્થિર કરી શકે.

       શ્રીકૃષ્ણે પોતાના વિવેચન થી એમ દર્શાવ્યું છે-કે-
       વૈરાગ્ય વગર જ્ઞાન ટકતું નથી. (વૈરાગ્ય વગર અંતઃકરણ શુદ્ધ થતું નથી)હવે પ્રશ્ન એ થાય છે-કે-વૈરાગ્ય મન માં શી રીતે પ્રવેશે ?
તો એના માટે –એક સરસ દૃષ્ટાંત છે.

       જમવા બેઠેલો કોઈ મનુષ્ય ને “ભોજન માં ઝેર નાખવામાં આવ્યું છે” એવી ખબર પડતાં જ-તે થાળી છોડી ને ઉભો થઇ જાય છે-તેને ભોજન પ્રત્યે વૈરાગ્ય ઉપજે છે-

તે જ પ્રમાણે-

       આ સર્વ સંસાર કે જે ક્ષણે ક્ષણે બદલાય છે (એટલે કે જે સંસાર અનિત્ય છે)-એમ જાણી -સંસાર અસત્ય (મિથ્યા) છે-એવો દૃઢ નિશ્ચય જયારે કોઈ મનુષ્ય ને થાય-ત્યારે વૈરાગ્ય તે મનુષ્ય ની પાછળ પડે છે.(વૈરાગ્ય ને –તે પછી ધક્કા મારી ને પણ હટાવી શકાતો નથી)એટલે કે વૈરાગ્ય અંતઃકરણ માં પ્રવેશ કરે છે. અને –આમ અંતઃકરણ શુદ્ધ થવા થી જ્ઞાન તેમાં ટકે છે.સંસાર અસત્ય છે-સંસાર મિથ્યા છે-

         આ ૧૫ મા અધ્યાય માં -શ્રીકૃષ્ણ આ વાત ને સમજાવવા વૃક્ષ નું રૂપક (દૃષ્ટાંત) આપે છે.ખૂબ જ કુશળતાથી “સંસાર-વૃક્ષ” નું વર્ણન કરી-સંસાર મિથ્યા છે-એ સમજાવે છે.(માત્ર-૨૦ શ્લોક ના –આ અધ્યાય ને કડકડાટ બોલી જનાર અસંખ્ય મનુષ્યો જોવા મળે છે-પણ-

      આ અધ્યાય નો ગૂઢ સંદેશ કેટલા સમજ્યા હશે તે તો ભગવાન જાણે !!!)

      સામાન્ય રીતે સામાન્ય-વૃક્ષ નાં મૂળ જમીન માં હોય છે અને શાખાઓ (વિસ્તાર) ઉપર હોય છે,પણ આ વિલક્ષણ (ચમત્કારિક)  વૃક્ષ ઉલટું છે. તેનાં મૂળ ઉપરની બાજુએ છે.(ઉર્ધ્વમુલ)અને વિસ્તાર (ડાળીઓ) નીચેની બાજુએ છે-તથા તે સમસ્ત આકાશ માં વ્યાપ્ત છે.(વિસ્તરેલું છે)

    જેનું નામ આપ્યું છે—સંસાર-વૃક્ષ.

     કલ્પના કરવાની છે-કે –સંસાર-વૃક્ષ ના મૂળ ઉપરની બાજુએ છે.પણ -આ વૃક્ષ ને કંઈ જમીન ઉપરથી ઉખેડી નાખવામાં આવ્યું નથી!!!કે નથી જમીન ઉપરથી ઉખેડી ને ઉલટું કરવામાં આવ્યું !!! પણ-આ કલ્પિત સંસાર-વૃક્ષ નાં મૂળ ઉપર તરફ -પરમાત્મા ને જોડાયેલાં છે.અને એટલે જ તે લીલુંછમ રહે છે, અને તે સુકાઈ જતું નથી.
🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿
[9:52PM, 15/11/2017] Dr.Pravin Purecha Bhatia: 🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳
        શ્રીમદ ભગવદ ગીતા-૧૨૨-
               અધ્યાય-૧૫-
                પુરુષોત્તમ યોગ-૪

         આમ આત્મા જયારે દેહ ને ત્યાગી જાય છે-ત્યારે તે પોતાની સાથે –પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિયો અને છઠ્ઠા મન ને (ફૂલ ની સુગંધ ની જેમ) લઇ જાય છે.અને પછી –તે જીવ ની ગતિ પ્રમાણે-મનુષ્યલોક કે સ્વર્ગલોક માં-જે જે સ્થળે –જીવ (આત્મા) દેહ ધારણ કરે છે-તે તે સ્થળે તે મન –વગેરે છ ઇન્દ્રિયો નો  ફરીથી વિસ્તાર કરે છે.

      દીવો ઓલવાઈ જતાં-જે પ્રમાણે –પોતાના તેજ સહિત –તે દીવાનો લોપ (નાશ) થાય છે-પરંતુ તેને પાછો સળગાવતાં-તે પોતાના સહિત પ્રકાશવા માંડે છે. માત્ર-અજ્ઞાનીઓ ને જ એમ લાગે છે-કે-આત્મા જ દેહમાં આવે છે,તે જ વિષયોનો ઉપભોગ લે છે,અને તે જ દેહ છોડી જાય છે, તે ખરેખર સાચું નથી.

       જન્મવું ,મરવું ,કર્મો કરવા (ક્રિયા કરવી) અને વિષયોને ભોગવવા –એ તો પ્રકૃતિ ના (માયાના) ધર્મો છે.

આ શરીર માં તો આત્મા આત્મ સ્વ-રૂપ માં જ સ્થિત હોય છે. કર્તૃત્વ-અને ભોક્તૃત્વ (કર્મો કરવા અને વિષયો ભોગવવા) એ ધર્મો દેહના છે.(જે પ્રકૃતિ થી બનેલો છે)આત્મા તો કેવળ સાક્ષીભૂત છે.

       આત્મા તો નથી વૃદ્ધિ પામતો કે નથી ક્ષીણ થતો,અને તે ચેષ્ટા ઓ કરતો નથી કે કરાવતો નથી.
અને -આમ જે સમજે છે-તેને જ સાચું આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું છે. બાકી મનુષ્ય બીજું ગમે તેટલું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે કે ભલે- તેની બુદ્ધિ પરમાણુ ની પણ જડતી લઇ નાખે- કે પછી- સકળ શાસ્ત્ર માં તે ભલે નિપુણ હોય-પણ તેનામાં જો –વૈરાગ્ય નો અંશ ના હોય તો- પરમાત્મા સાથેનું તેનું તાદામ્ય કે પરમાત્મા સાથે તેનો મેળાપ શક્ય નથી.  (૯-૧૦-૧૧)

   શ્રીકૃષ્ણ કહે છે-કે-

        જે સૂર્ય ના તેજ થી સર્વ વિશ્વરચના દેખાય છે-તે તેજ સહિત –સૂર્ય –મારો (પરમાત્મા નો) બનાવેલો છે. અગ્નિ અને ચંદ્રમાં રહેલું  તેજ પણ મારું (પરમાત્મા નું) છે....(૧૨) હું (ઈશ્વર) પૃથ્વી માં પ્રવેશી ને તેને આધારભૂત થયેલો છું, અને તેથી જ તે પૃથ્વી કે જે – અનેક રજકણો નો બનેલો પિંડ છે-તે સમુદ્ર ના અપાર પાણી માં પીગળી જતી નથી અને પોતાના ઉપરઅસંખ્ય જીવો ને ધારણ કરે છે.તે જીવો માં પણ હું જ  (ઈશ્વર જ) છું.
        પૃથ્વી ઉપર થતી અસખ્ય વનસ્પતિ નું વરસાદ થી પોષણ હું (ઈશ્વર) કરું છું, અને તે સર્વ ધાન્યો થીપ્રાણીમાત્ર નું પોષણ અને રક્ષણ પણ હું (ઈશ્વર) જ કરું છું....(૧૩)

       હું (ઈશ્વર) વૈશ્વાનર (જઠરાગ્નિ) થઈને પ્રાણીઓના શરીર માં રહું છું, ને પ્રાણ તેમજ અપાન યુક્ત બની ને- ચાર પ્રકારનું અન્ન (ભક્ષ્ય,ભોજ્ય,લેહ્ય,ચોષ્ય) પચાવું છું....(૧૪)


અહીં જે કહે છે-કે-તે ખરેખર રસમય છે. ઊંડું વિચારનાર ને ઘણું બધું સમજાઈ શકે તેમ છે.

        પ્રાણીમાત્ર ના શરીર માં “નાભિકંદ” પર સગડી સળગાવી ને-જઠરમાં ઈશ્વર પ્રદીપ્ત થયેલો છે.(વૈશ્વાનર)પ્રાણ તથા અપાન-એ વાયુ ની બેવડી ધમણ દ્વારા –રાત-દિવસ તે જઠરાગ્નિ ને સળગાવી રાખી જઠર માં ના સઘળાં અન્ન (ચાર પ્રકારનાં અન્ન-કોરું,ચીકણું,સીઝેલું,કાચું) પચાવે છે.ને પ્રાણીમાત્ર નું પોષણ કરી તેમને ટકાવી રાખે છે.
🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳
[9:52PM, 15/11/2017] Dr.Pravin Purecha Bhatia: 🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳
          શ્રીમદ ભગવદગીતા-૧૨૩-
                    અધ્યાય-૧૫-
                  પુરુષોત્તમ યોગ-૫

         શ્રીકૃષ્ણ કહે છે-કે-

સર્વે પ્રાણીઓના (જીવો ના) હૃદય માં (અંતઃકરણમાં) નિવાસ કરનારો હું (ઈશ્વર) છું.મારાથી જ (ઈશ્વરથી જ) –સર્વ પ્રાણીઓ ને (જીવો ને) જ્ઞાન અને સ્મૃતિ (યાદ રહેવું તે) ઉત્પન્ન થાય છે. વળી મારાથી જ (ઈશ્વરથી જ) અજ્ઞાન અને વિસ્મરણ (ભૂલી જવું તે) પણ ઉત્પન્ન થાય છે. બધા વેદો (ચાર વેદો) થી જે જાણવાનું –સત્ય (બ્રહ્મ) છે તે હું જ (ઈશ્વરજ) છું. વેદો નો કર્તા (વેદો નો રચનાર) હું (ઈશ્વર) છું અને વેદો નો જ્ઞાતા (જાણનાર) હું (ઈશ્વર) છું. (૧૫)

 જેમ સૂર્ય ના પ્રકાશ થી જ સૂર્ય નાં દર્શન થાય છે.તેમ પરમાત્મા નું “જ્ઞાન” થવા માટે પરમાત્મા જ કારણભૂત છે. અને જેમ દિવસે વાદળાં ઘેરાવાથી સૂર્ય નો પ્રકાશ ઓછો થાય છે-તે પણ –પ્રકાશ વડે જ જાણવામાં આવી શકે છે-તેમ-પ્રાણીઓ (જીવો) પરમાત્મા ને ના ઓળખી ને વિષયોનું (સ્વાદ-વગેરેનું) સેવન કરવામાંમસ્ત બને છે-અને અજ્ઞાન નું આવરણ થાય છે-તે પણ પરમાત્મા ની સત્તા થી જ થાય છે.જ્ઞાની હોય કે અજ્ઞાની-સર્વ જીવોનું મૂળ કારણ –પરમાત્મા જ છે.

        જે પ્રમાણે અંધારામાં રજ્જુ (દોરડી) એ સર્પ (સાપ) ભાસે (લાગે) છે, તે ભાસ - નું મૂળ કારણ રજ્જુ જ છે,તે પ્રમાણે મનુષ્ય માં જ્ઞાન કે અજ્ઞાન વધે-તેનું મૂળ કારણ –પરમાત્મા જ છે. પરમાત્માનું ખરું સ્વરૂપ ન જાણી શકાયાથી-વેદો-પરમાત્મા ને જાણવા માટે ની ખટપટ કરવા લાગ્યા.તેથી તેની શાખાઓ થઇ.અને તે દરેક માં પરમાત્મા નું જ વર્ણન છે.
     
જે પ્રમાણે-કપૂર ને સળગાવવામાં આવે અને તેના બળી ગયા પછી-
તેની પાછળ-તેની મેશ રહેતી નથી-અને અગ્નિ પણ રહેતો નથી- તે પ્રમાણે-‘અજ્ઞાન’ નો સંપૂર્ણપણે નાશ કરનાર ‘જ્ઞાન’-નો પણ જે વેળાએ સંપૂર્ણ પણે નાશ પામે છે-તેવા વખતે-તે –“જ્ઞાન” નથી એમ પણ નથી કહી શકાતું અને તે “જ્ઞાન” છે એમ પણ નથી કહી શકાતું.

       એટલે એમ પણ કહી શકાય કે-

જ્ઞાન અને અજ્ઞાન-બંને નો લય (નાશ) થતાં-જે શુદ્ધ સ્વરૂપ –બાકી રહે છે-તેમાં-“શબ્દ” પ્રવેશી શકતો જ નથી. માટે –તે (બ્રહ્મ) –છે-કે –તે (બ્રહ્મ) નથી-એ શબ્દ દ્વારા કહી શકાતું નથી,તેનું વર્ણન થઇ શકતું નથી. અને તેને કોઈ સાધન થી શોધી શકાતું પણ નથી.(માત્ર અનુભવી જ શકાય છે) આવી કોઈ એક વિશેષ “સ્થિતિ” છે-(નિરાકાર-નિર્ગુણ) –તે પરમાત્મા નું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે. આમ-અહીં-શ્રીકૃષ્ણ- સ્થૂળ અને સૂક્ષ્મ-જગતના સર્વ પદાર્થોમાં (જીવોમાં- (પ્રાણીઓમાં) – પોતાની (પરમાત્મા ની) વ્યાપ્તિ નું નિરૂપણ કરતાં કરતાં –છેવટે-તે - પોતાના નિરુપાધિક (ઉપાધિ-માયા-પ્રકૃતિ વગરના) સ્વરૂપ ને બતાવી દે છે.

        હવે પછી ક્ષર-અક્ષર અને પુરુષોત્તમ-પુરુષ નું વર્ણન છે. આ અત્યંત ગુહ્ય શાસ્ત્ર છે.અને તેને બરોબર રીતે સમજવું જરૂરી છે.
🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳
[10:32AM, 22/11/2017] Dr.Pravin Purecha Bhatia: 🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿
        શ્રીમદ ભગવદગીતા-૧૩૪-
                   અધ્યાય-૧૮-
              મોક્ષસંન્યાસયોગ-૧

   આ અધ્યાય ના શરૂઆત માં અર્જુન –શ્રીકૃષ્ણ ને પ્રશ્ન પૂછે છે-કે- “ત્યાગ” અને “સંન્યાસ” એ બંને શબ્દો જુદા જુદા છે,પણ એ બંને નો અર્થ તો “ત્યાગ” હોય એવું જ સમજાય છે. જો આ બંને શબ્દો માં ફરક હોય તો – “ત્યાગ” અને “સંન્યાસ” એ બંને શબ્દોનો સાચો અર્થ મને સમજાવો....(૧)


“કામ્ય કર્મો” (કામના ના બળથી ઉત્પન થતાં કર્મો) ના ત્યાગ ને “સંન્યાસ” કહે છે-અને- કર્મો ના ફળ નો ત્યાગ અને કર્તૃત્વ (હું કર્મો કરું છું) ના અભિમાન ના ત્યાગ ને ‘ત્યાગ’ કહે છે..(૨)


કામના ના બળથી ઉત્પન્ન થનારાં કર્મો-જેવા કે-વાવ-કુવા તળાવ-નિશાળ બંધાવવા,જમીન નું દાન કરવું વગેરે ને “કામ્ય કર્મો” કહે છે. એટલે કે જે કર્મો નું મૂળ કારણ કામના છે-તેનું આચરણ કરવાથી,
તે કામ્ય-કર્મો, આચરણ કરનાર ને બદ્ધ (બંધનમાં) કરી તેની પાસે ફળ ભોગવાવે છે. જેમ વિના સમજ્યે,ભૂલ થી પણ મોઢામાં ગોળ નો કાંકરો મુકવામાં આવે છે,તો તે ગળ્યો લાગે જ છે, અથવા અગ્નિ ને ભસ્મ સમજી તેના પર પગ મુકવામાં આવે તો તે દઝાડે જ છે-તેવી રીતે- “કામ્ય-કર્મ” માં પરાણે ફળ નો ભોગ કરાવવાનું સ્વાભાવિક સામર્થ્ય રહેલું જ છે. આવા કામ્ય કર્મો નો ત્યાગ એ સંન્યાસ છે.

      જયારે નિત્ય કર્મો (નૈમિતિક કર્મો) છે તે તો રોજ કરવાં જ પડે છે,અને આ નિત્ય કર્મો થી મળતાં ફળો નો ત્યાગ અને તે કર્મો ના કર્તાપણા ના અભિમાન નો ત્યાગ –તેનેત્યાગ કહે છે.


આમ –જેમ ખેતરમાં ધાન્ય (અનાજ) પાકી ગયા પછી તેની વધારે વૃદ્ધિ થતી અટકી જાય છે-તેમ- સર્વ કર્મો નો ક્ષય (નાશ) થવાથી,-આત્મ જ્ઞાન –પોતે જ આપણને શોધતું આવે છે.

     કેટલાક પંડિતો એમ કહે છે-કે કર્મ માત્ર દોષયુક્ત હોવાથી, તેનો ત્યાગ કરવો જોઈએ, જયારે કેટલાક પંડિતો એમ કહે છે-કે-યજ્ઞ,દાન અને તપ – એ કર્મોનો ત્યાગ કરવો નહિ. કર્મો ના ત્યાગ વિષે આવા વાદ-વિવાદ ચાલે છે.
તે વખતે શ્રીકૃષ્ણ તેમનો પોતાનો નિશ્ચિત મત શો છે તે કહે છે.અને ત્રણ પ્રકારના (સાત્વિક,રાજસિક,તામસિક) ત્યાગ નું વર્ણન કરતાં કહે છે-કે-....(૩-૪)

    યજ્ઞ,દાન અને તપ-આ કર્મો નો ત્યાગ કરવો જોઈએ નહિ. એ કર્મો તો કરવાં જ જોઈએ. કારણ કે એ “નિષ્કામ કર્મ કરનારા –ચિત્ત”-ને શુદ્ધ કરનારા છે.

      જેમ ખોવાઈ ગયેલી વસ્તુ જ્યાં સુધી જડે નહિ ત્યાં સુધી,તેની શોધ કરવાનું છોડી દેવાતું નથી, તેમ-આત્મજ્ઞાન વિષે દૃઢ નિર્ણય ના થાય ત્યાં સુધી, યજ્ઞ,દાન,તપ-ના કર્મ નું વારંવાર આચરણ કરવું જોઈએ.

   પરંતુ, આ કર્મો (યજ્ઞ,તપ,દાન) –કર્તૃત્વાભિમાન (હું કરું છું તેવા અભિમાન) વગર અને ફળ ની આકાંક્ષા (ઈચ્છા) નો ત્યાગ કરી ને કરવાં જોઈએ. ...(૫-૬)

      જેમ બીજા ના આધાર થી (બીજા કોઈ તરનાર ના આધાર થી) નદી ના બીજે કાંઠે જનાર ને-
“હું તરનાર છું,કે હું તરી ને આવ્યો” એવું અભિમાન થતું નથી, એમ  “હું કર્મ નો કર્તા છું” એવા “અભિમાન” નો ત્યાગ કરવો જોઈએ જેમ પીપળા ના વૃક્ષ ને કોઈ ફળ ની આશાથી પાણી સિંચતું નથી, તે પ્રમાણે ફળ ની આકાંક્ષા (આશા) ને ત્યાગી ને કર્મો (યજ્ઞ,તપ,દાન) કરવાં જોઈએ.


🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿
[10:32AM, 22/11/2017] Dr.Pravin Purecha Bhatia: 🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳
       શ્રીમદ ભગવદગીતા-૧૩૫-
           અધ્યાય-૧૮-
             મોક્ષસંન્યાસયોગ-૨

          નિત્ય (નૈમિતિક) કર્મો, જન્મ-બંધન ના કારણભૂત હોઈ ને,તે કર્મો નું યુક્તિપૂર્વક આચરણ કરી ને –કર્મો ના બંધન માંથી મુક્ત થવાય છે,   આ કર્મ નો મર્મ તામસિક પ્રકૃતિ વાળો ભ્રમિત મનુષ્ય સમજી શકતો નથી અને નિત્ય કર્મો નો ત્યાગ કરે છે- આવા અજ્ઞાન થી નિત્ય (નૈમિતિક) કર્મો ને ત્યજવામાં આવે તો તેને“તામસ ત્યાગ” કહે છે. (૭)

જે કોઈ કર્મ ને દુઃખકારક માની ને –શરીર ને કલેશ થવાના ભય થી, તે કર્મો નો ત્યાગ કરે છે-તો તેને- “રાજસ ત્યાગ” કહેવામાં આવે છે.આવા રાજસ ત્યાગનું ફળ તેને પ્રાપ્ત થતું નથી.   (૮)

      જે કોઈ –માત્ર કર્તવ્ય સમજી ને જ જે નિત્ય-નૈમિતિક કર્મો- ફળ ની આકાંક્ષા (ફલાશા) વગર અને કર્તૃત્વાભિમાન  (હું કર્મ કરું છું-તેવું અભિમાન) ના ત્યાગ પૂર્વક  કરે છે-તે કર્મ ત્યાગ ને “સાત્વિક ત્યાગ” કહેવામાં આવે છે...(૯)


       જે મનુષ્ય,કામ્ય-કર્મો નો (કામ ના ના બળથી પેદા થતાં કર્મોનો) દ્વેષ કરતો નથી, અને-
પુણ્યકર્મ માં (યજ્ઞ,તપ,દાન-ના કર્મ માં) આસક્ત થતો નથી, તે શુદ્ધ ચિત્તવાળો (જ્ઞાની) બુદ્ધિમાન –ત્યાગી-સર્વ સંશયો વગર નો થઇ અને મુક્ત થાય છે.(૧૦)

   જે દેહધારી છે,તેનાથી સર્વથા (દરેક વખતે) કર્મ નો ત્યાગ કરવો તો અશક્ય જ છે, મનુષ્ય ઊંઘતો હોય ત્યારે પણ શ્વાસોચ્છવાસ રૂપે કર્મ  તો થયે જ જાય છે, નિત્યકર્મ પણ કરવાં જ પડે છે, એટલે –આ શરીર ના નિમિત્ત થી,કર્મો તો આપણી પાછળ લાગ્યા જ છે, જીવીએ કે મરીએ –આનાથી છૂટકો થનાર નથી જ. આ કર્મો નો ત્યાગ કરવાનો માત્ર એક જ ઉપાય છે- અને –તે- કર્મ કરવા છતાં ફળ ની આકાંક્ષા (ફલેચ્છા) ને આધીન થવું નહિ.આસક્ત થવું નહિ. કર્મ ના ફળ ઈશ્વર ને અર્પણ કરવામાં આવ્યાં,એટલે તેના પ્રસાદ થીજ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે.
જેમ રજ્જુ (દોરડી) નું યથાર્થ જ્ઞાન મળવાથી સર્પ ની શંકા દૂર થાય છે-તેમ- આત્મ-જ્ઞાન આવવાથી અજ્ઞાન સહિત કર્મ નો નાશ થાય છે. અને આ રીતે  (કર્મો નો) જે ત્યાગ કરવામાં આવે તે જ ખરો ત્યાગ છે.

       કર્મફળ ના પણ ત્રણ પ્રકાર છે-ઇષ્ટ(અનુકૂળ),અનિષ્ટ (પ્રતિકૂળ) અને ઇષ્ટાનિષ્ટ (મિશ્ર)
કર્મફળ નો ત્યાગ જે મનુષ્યે નથી કર્યો તેને-મરણ પછી પણ એ કર્મફળો પ્રાપ્ત થાય છે, (બીજો જન્મ લેવો પડે છે-બંધન થાય છે)-
જયારે કર્મફળનો જેને ત્યાગ કર્યો છે-એવા મુક્ત -સંન્યાસી ને -
ઉપરનાં ત્રણે પ્રકારના ફળો ની કદાપિ (જીવતા કે મરતાં) પ્રાપ્તિ થતી નથી.(૧૨)


       સ્વ-ધર્મ ને માન આપી ને શાસ્ત્રોક્ત કર્મો (શુભ)કરનાર ને મરણ પછી-ઇન્દ્રાદિક દેવો નો દેહ પ્રાપ્ત થાય છે- આવા પુણ્યકર્મ ના કર્મફળ ને “ઇષ્ટ-કર્મફળ” કહે છે. વિષયાસક્ત મનુષ્ય વિધિ નો ત્યાગ કરી, શાસ્ત્રોએ જે નિષિદ્ધ કર્મો (અશુભ) કહ્યા છે-તે કર્મો માં પ્રવૃત્ત થઇ- અધમ કોટિના દેહને (કૃમિ,કીટક –વગેરે) પ્રપાત થાય છે-આવા કર્મફળને-“અનિષ્ટ કર્મફળ” કહે છે.

      શુભ અન અશુભ કર્મ –સમ ભાગે કરવામાં આવતા તેનું મિશ્ર ફળ –કે જે- મનુષ્ય દેહ ની પ્રાપ્તિ છે- તેને  ઇષ્ટાનિષ્ટ કર્મફળ(મિશ્ર)  કહે છે.

      પણ જેવી રીતે-બીજ માટે રાખેલું અનાજ (ધાન્ય) જો દરરોજ ના આહાર માટે વાપરી નાખવામાં આવે તો- વાવવાનું કાર્ય બંધ પડે છે-તેવી રીતે- ફળના ત્યાગથી –કર્મ ના યોગે-પ્રાપ્ત થનારાં જન્મ-મૃત્યુ ટળી જાય છે.(મુક્ત થવાય છે)

🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿🌳🌿